Trước thềm APEC 2014: Nga chơi với Trung Quốc, Mỹ đối diện thử thách lớn

Ông Obama gặp thử thách ở Bắc Kinh
Mỹ đối diện thử thách lớn, khi Nga chơi với Trung Quốc (TQ)
vào thời điểm Tổng thống Mỹ Barack Obama trở lại châu Á, dự hội nghị
thượng đỉnh Diễn đàn hợp tác kinh thế châu Á - Thái Bình Dương (APEC).
Hôm
nay 9.11, ông Obama bay đến Bắc Kinh trong nỗ lực ngoại giao “xoay trục
về châu Á”. Nhưng khi ông rời khỏi chuyên cơ Air Force One, ông sẽ gặp
Tổng thống Nga Vladimir Putin, người gần đây làm khá nhiều việc khiến
ông thất vọng.
Tuần trước, Đại sứ Nga Sergei Kislyak tại Mỹ nói: “Quý vị xoay trục về châu Á, nhưng chúng tôi đã có mặt ở đó”.
Bị phương tây ép về chuyện Ukraine,
ông Putin cũng có mặt ở Bắc Kinh để tìm sự ủng hộ chính trị và kinh tế,
kiên quyết chống lại cuộc cấm vận bằng cách lập liên minh để kháng cự
điều mà Nga - Trung đều nhận định là Mỹ kiêu căng.
Nga - Trung "chỉ lợi dụng lẫn nhau"?
Tại Washington, các quan chức chính
phủ Mỹ và chuyên gia quốc tế đều bác bỏ triển vọng một liên minh thắm
thiết Trung - Nga vì hai nước này có nhiều sự khác biệt sâu sắc.
Thực tế thì từ hàng chục năm nay, các
cuộc liên kết Nga - Trung hầu như không thành hiện thực hoàn toàn, do sự
khác biệt văn hóa, cùng cuộc chạy đua tranh ngôi lãnh đạo khối cộng sản
thế giới hồi Chiến tranh Lạnh.
Việc Bắc Kinh luôn chống các phong trào ly khai, cũng gây khó khăn cho việc Nga ủng hộ cánh ly khai ở miền đông Ukraine.
Tại Moscow,một số người sợ Nga đang yếu
cơ nên tự chọn vai “em” trước sự trỗi dậy của TQ, vốn hiện là đối tác
thương mại số 1 của Nga. Nhưng Mỹ vẫn là đối tác lớn nhất của TQ, Nga
chỉ xếp hạng 10.
Hơn nữa, các công ty nhà nước Nga có thể
đạt những hợp đồng, thỏa thuận, nhưng TQ cũng sẽ không bật châu Âu khỏi
lĩnh vực tập đoàn và ngân hàng của họ.
Cựu đại sứ Mỹ John Beyrle tại Nga, nói
những cuộc nói chuyện của ông với các lãnh đạo doanh nghiệp Nga, cho
thấy họ có sự căng thẳng, vì họ cho rằng việc xoay qua TQ là không cần
thiết, dù phương Tây đang ồ ạt rút vốn khỏi Nga.
Ông nói: “Một người trong số doanh nhân
ấy nói, rằng việc lệ thuộc TQ khiến giới quyền lực Nga còn lo ngại hơn
cả sự lệ thuộc vào phương Tây”.
Nhà phân tích Lilia Shevtsova của Viện Brookings ở Moscow, nói: “Cuộc xoay trục ấy là giả tạo. Và trục này đem bất lợi về Nga”.
Trong chính phủ Mỹ, nỗ lực Nga chơi thân
với TQ được xem là cú vả vào mặt Mỹ. Nhưng có người bảo mối quan hệ đó
là phức tạp, không tin cậy lẫn nhau, cùng sự chênh lệch về kinh tế sẽ
khiến mối quan hệ không bền vững.
Một quan chức chính phủ Mỹ giấu tên, có
tham gia cuộc hội ý nội bộ, nói: “Họ sẽ chỉ lợi dụng lẫn nhau. Và khi
một bên chán, mệt hoặc thấy có một cơ hội thỏa thuận tốt hơn, họ sẽ chộp
lấy ngay”.
Ông Tập và ông Putin đều thích nhau
Nhưng những người khác nói chính quyền
ông Obama nên nghiêm túc xem việc Nga xoay trục về TQ là nỗi đe dọa lớn,
vì Moscow quyết tâm theo đuổi các thỏa thuận năng lượng, tài chính và
quân sự với Bắc Kinh.
Đại sứ Nga Kislyak nói: “Chúng tôi ngày càng quan tâm đến châu Á, khu vực sát cạnh chúng tôi. Họ là những đối tác tốt”.
Ông còn nói thỏa thuận khí đốt tự nhiên
Nga - Trung mới ký là sự khởi đầu hướng đến tương lai: “Sẽ còn nhiều dự
án khác giữa chúng tôi với TQ”.
Yếu tố Nga chơi với Trung Quốc,
xoay trục qua Bắc Kinh khiến Nhà Trắng phải xem lại chính sách đối với
Nga, từ đó các quan chức tranh luận nên làm gì để chống ông Putin về lâu
dài, đồng thời vẫn tìm sự hợp tác của Nga về các vấn đề như Iran, khủng
bố và ngưng chạy đua hạt nhân.
Các quan chức Mỹ từ đó bị phân hóa, bên này bảo cần làm thân, bên nọ nói phải kiềm chế.
Một số nhà nghiên cứu cảnh báo chớ nên đánh giá thấp khả năng hợp tác chiều sâu của Nga-Trung.
“Có nhiều bằng chứng cho thấy mối quan
hệ ấy đang ngày càng mạnh hơn”, theo ông Gilbert Rozman, một học giả của
đại học Princeton và là tác giả cuốn sách “Trung - Nga thách thức trật
tự thế giới”.
Ông nói thêm rằng cuộc làm thân Nga - Trung bắt đầu từ trước cuộc khủng hoảng ở Ukraine: “Họ đang hướng về TQ”.
Graham Allison, chủ nhiệm Trung tâm khoa
học - các vấn đề quốc tế Belfer ở đại học Harvard, nói: xem ra ông
Putin đã lập mối quan hệ mạnh với Chủ tịch TQ Tập Cận Bình:
“Họ thích nhau và người này có thể tin
cậy người kia. Họ nói chuyện thẳng thắn với nhau và có một mực độ hợp
tác mà họ không tìm thấy nơi các đối tác khác”.
![]() |
Mỹ đối diện thử thách lớn, khi hai ông Tập và Putin làm thân với nhau |
Ông Tập đã chọn
Nga là điểm đến công du đầu tiên sau khi ông nắm quyền lực, dự lễ khai
mạc Olympic mùa đông 2014 ở Sochi (Nga) trong khi ông Obama và các lãnh
đạo châu Âu tẩy chay.
Nga và TQ cũng xem Mỹ là một thế lực đế
quốc chẳng điều khiển nổi kinh tế thế giới, nên mới xảy ra cuộc khủng
hoảng tài chính năm 2008.
Trong khi các lãnh đạo TQ trước đây ngờ
vực ông Putin, “ông Tập lại không kinh sợ ông Putin”, theo chuyên gia
châu Á Douglas Paal ở Viện Carnegie thúc đẩy hòa bình quốc tế.
Hai cuộc khủng hoảng ở Ukraine và Hồng Kông càng khuyến khích một mối liên kết Nga -Trung.
Đài truyền hình nhà nước Nga mô tả
cuộc phản đối đòi dân chủ ở Hồng Kông là có Mỹ chống lưng để hạ uy tín
TQ, các cuộc phản đối Kiev hồi đầu năm nay là nỗ lực của Mỹ để kéo một
đồng minh Nga khỏi Moscow.
Giới truyền thông TQ thì ca ngợi ông Putin là một lãnh đạo quyết đoán, dám đương đầu với sự can thiệp của nước ngoài.
Hồi tháng 5, khi Mỹ và châu Âu áp lệnh
cấm vận Moscow vì chuyện Ukraine, ông Putin “cộp” chữ ký cùng dấu triện
quốc gia vào thỏa thuận trị giá 400 tỷ USD trong 30 năm, cung cấp khí
đốt cho TQ.
Hồi tháng 10, Thủ tướng TQ Lý Khắc Cường ký một loạt 38 hợp đồng ở Moscow, gồm một hiệp định về thuế và giao lưu tiền tệ.
Tuần trước, ông Putin nói Nga - Trung đạt một thỏa thuận ghi nhớ về một hợp đồng khí đốt lớn khác.
Nga - Trung cũng tăng cường quan hệ kinh
tế. Năm 2010, TQ qua mặt Đức, trở thành đối tác thương mại lớn nhất
của Nga, với gần 90 tỉ USD/năm, một con số đáng kể trong năm nay, trong
khi chuyện làm ăn Nga với châu Âu “thu lại rất nhỏ”.
“Chiến dịch trừng phạt kinh tế đối với
Nga và sức ép chính trị đang cắt Nga khỏi phương tây và đẩy Nga đến gần
hơn với TQ, quốc gia mà Nga nhận định là nơi để họ thay công nghệ phương
tây và tiền Mỹ ”, theo ông Sergei Rogov, lãnh đạo Viện nghiên cứu Mỹ -
Canada ở Moscow.
Bà Masha Lipman thuộc Hội đồng quan hệ
đối ngoại châu Âu, nói Nga xem trọng việc “xoay trục về TQ” và “các nhà
bình luận xem sự chuyển đổi này là một thỏa thuận đã rồi, khó thể lật
ngược lại”.
Hai ông
Putin - Obama sẽ chạm mặt nhau hai lần trong tuần này, đầu tiên ở APEC
Bắc Kinh, rồi cuộc họp thượng đỉnh G20 ở Brisbane (Úc). Ông Obama đang
hy vọng thúc đẩy được thỏa thuận thương mại Đối tác liên Thái Bình Dương
(TPP).
Nhưng Nga -Trung biết rõ họ đã bị loại khỏi khối TPP này, và ông Putin nói khối ấy sẽ không hiệu quả nếu không có Nga và TQ.
Những vấn đề như vậy chỉ càng đẩy Nga
nghiêng về TQ nhiều hơn, theo các quan chức Nga. Nếu Mỹ và châu Âu không
còn là đối tác tin cậy dài hơi, thì TQ trở nên hấp dẫn hơn: “Chúng tôi
tin họ và chúng tôi hy vọng TQ cũng sẽ tin cậy chúng tôi”, đại sứ Nga
Kislyak tại Bắc Kinh kết luận”.
Trần Trí (theo New York Times)