Nga chơi với Trung Quốc, Mỹ đối diện thử thách lớn

Trước thềm APEC 2014: Nga chơi với Trung Quốc, Mỹ đối diện thử thách lớn

Một Thế Giới

Ông Obama gặp thử thách ở Bắc Kinh

Mỹ đối diện thử thách lớn, khi Nga chơi với Trung Quốc (TQ) vào thời điểm Tổng thống Mỹ Barack Obama trở lại châu Á, dự hội nghị thượng đỉnh Diễn đàn hợp tác kinh thế châu Á - Thái Bình Dương (APEC).

Hôm nay 9.11, ông Obama bay đến Bắc Kinh trong nỗ lực ngoại giao “xoay trục về châu Á”. Nhưng khi ông rời khỏi chuyên cơ Air Force One, ông sẽ gặp Tổng thống Nga Vladimir Putin, người gần đây làm khá nhiều việc khiến ông thất vọng.

Tuần trước, Đại sứ Nga Sergei Kislyak tại Mỹ nói: “Quý vị xoay trục về châu Á, nhưng chúng tôi đã có mặt ở đó”.

Bị phương tây ép về chuyện Ukraine, ông Putin cũng có mặt ở Bắc Kinh để tìm sự ủng hộ chính trị và kinh tế, kiên quyết chống lại cuộc cấm vận bằng cách lập liên minh để kháng cự điều mà Nga - Trung đều nhận định là Mỹ kiêu căng.

Nga - Trung "chỉ lợi dụng lẫn nhau"?

Tại Washington, các quan chức chính phủ Mỹ và chuyên gia quốc tế đều bác bỏ triển vọng một liên minh thắm thiết Trung - Nga vì hai nước này có nhiều sự khác biệt sâu sắc.

Thực tế thì từ hàng chục năm nay, các cuộc liên kết Nga - Trung hầu như không thành hiện thực hoàn toàn, do sự khác biệt văn hóa, cùng cuộc chạy đua tranh ngôi lãnh đạo khối cộng sản thế giới hồi Chiến tranh Lạnh.

Việc Bắc Kinh luôn chống các phong trào ly khai, cũng gây khó khăn cho việc Nga ủng hộ cánh ly khai ở miền đông Ukraine.

Tại Moscow,một số người sợ Nga đang yếu cơ nên tự chọn vai “em” trước sự trỗi dậy của TQ, vốn hiện là đối tác thương mại số 1 của Nga. Nhưng Mỹ vẫn là đối tác lớn nhất của TQ, Nga chỉ xếp hạng 10.

Hơn nữa, các công ty nhà nước Nga có thể đạt những hợp đồng, thỏa thuận, nhưng TQ cũng sẽ không bật châu Âu khỏi lĩnh vực tập đoàn và ngân hàng của họ.

Cựu đại sứ Mỹ John Beyrle tại Nga, nói những cuộc nói chuyện của ông với các lãnh đạo doanh nghiệp Nga, cho thấy họ có sự căng thẳng, vì họ cho rằng việc xoay qua TQ là không cần thiết, dù phương Tây đang ồ ạt rút vốn khỏi Nga.

Ông nói: “Một người trong số doanh nhân ấy nói, rằng việc lệ thuộc TQ khiến giới quyền lực Nga còn lo ngại hơn cả sự lệ thuộc vào phương Tây”.

Nhà phân tích Lilia Shevtsova của Viện Brookings ở Moscow, nói: “Cuộc xoay trục ấy là giả tạo. Và trục này đem bất lợi về Nga”.

Trong chính phủ Mỹ, nỗ lực Nga chơi thân với TQ được xem là cú vả vào mặt Mỹ. Nhưng có người bảo mối quan hệ đó là phức tạp, không tin cậy lẫn nhau, cùng sự chênh lệch về kinh tế sẽ khiến mối quan hệ không bền vững.

Một quan chức chính phủ Mỹ giấu tên, có tham gia cuộc hội ý nội bộ, nói: “Họ sẽ chỉ lợi dụng lẫn nhau. Và khi một bên chán, mệt hoặc thấy có một cơ hội thỏa thuận tốt hơn, họ sẽ chộp lấy ngay”.

Ông Tập và ông Putin đều thích nhau

Nhưng những người khác nói chính quyền ông Obama nên nghiêm túc xem việc Nga xoay trục về TQ là nỗi đe dọa lớn, vì Moscow quyết tâm theo đuổi các thỏa thuận năng lượng, tài chính và quân sự với Bắc Kinh.

Đại sứ Nga Kislyak nói: “Chúng tôi ngày càng quan tâm đến châu Á, khu vực sát cạnh chúng tôi. Họ là những đối tác tốt”.

Ông còn nói thỏa thuận khí đốt tự nhiên Nga - Trung mới ký là sự khởi đầu hướng đến tương lai: “Sẽ còn nhiều dự án khác giữa chúng tôi với TQ”.

Yếu tố Nga chơi với Trung Quốc, xoay trục qua Bắc Kinh khiến Nhà Trắng phải xem lại chính sách đối với Nga, từ đó các quan chức tranh luận nên làm gì để chống ông Putin về lâu dài, đồng thời vẫn tìm sự hợp tác của Nga về các vấn đề như Iran, khủng bố và ngưng chạy đua hạt nhân.

Các quan chức Mỹ từ đó bị phân hóa, bên này bảo cần làm thân, bên nọ nói phải kiềm chế. 

Một số nhà nghiên cứu cảnh báo chớ nên đánh giá thấp khả năng hợp tác chiều sâu của Nga-Trung.

“Có nhiều bằng chứng cho thấy mối quan hệ ấy đang ngày càng mạnh hơn”, theo ông Gilbert Rozman, một học giả của đại học Princeton và là tác giả cuốn sách “Trung - Nga thách thức trật tự thế giới”.

Ông nói thêm rằng cuộc làm thân Nga - Trung bắt đầu từ trước cuộc khủng hoảng ở Ukraine: “Họ đang hướng về TQ”.

Graham Allison, chủ nhiệm Trung tâm khoa học - các vấn đề quốc tế Belfer ở đại học Harvard, nói: xem ra ông Putin đã lập mối quan hệ mạnh với Chủ tịch TQ Tập Cận Bình:

“Họ thích nhau và người này có thể tin cậy người kia. Họ nói chuyện thẳng thắn với nhau và có một mực độ hợp tác mà họ không tìm thấy nơi các đối tác khác”.

Mỹ đối diện thử thách lớn, khi  hai ông Tập và Putin làm thân với nhau

Ông Tập đã chọn Nga là điểm đến công du đầu tiên sau khi ông nắm quyền lực, dự lễ khai mạc Olympic mùa đông 2014 ở Sochi (Nga) trong khi ông Obama và các lãnh đạo châu Âu tẩy chay.

Nga và TQ cũng xem Mỹ là một thế lực đế quốc chẳng điều khiển nổi kinh tế thế giới, nên mới xảy ra cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008.

Trong khi các lãnh đạo TQ trước đây ngờ vực ông Putin, “ông Tập lại không kinh sợ ông Putin”, theo chuyên gia châu Á Douglas Paal ở Viện Carnegie thúc đẩy hòa bình quốc tế.

Hai cuộc khủng hoảng ở Ukraine và Hồng Kông càng khuyến khích một mối liên kết Nga -Trung. 

Đài truyền hình nhà nước Nga mô tả cuộc phản đối đòi dân chủ ở Hồng Kông là có Mỹ chống lưng để hạ uy tín TQ, các cuộc phản đối Kiev hồi đầu năm nay là nỗ lực của Mỹ để kéo một đồng minh Nga khỏi Moscow.

Giới truyền thông TQ thì ca ngợi ông Putin là một lãnh đạo quyết đoán, dám đương đầu với sự can thiệp của nước ngoài.

Hồi tháng 5, khi Mỹ và châu Âu áp lệnh cấm vận Moscow vì chuyện Ukraine, ông Putin “cộp” chữ ký cùng dấu triện quốc gia vào thỏa thuận trị giá 400 tỷ USD trong 30 năm, cung cấp khí đốt cho TQ.

Hồi tháng 10, Thủ tướng TQ Lý Khắc Cường ký một loạt 38 hợp đồng ở Moscow, gồm một hiệp định về thuế và giao lưu tiền tệ.

Tuần trước, ông Putin nói Nga - Trung đạt một thỏa thuận ghi nhớ về một hợp đồng khí đốt lớn khác.

Nga - Trung cũng tăng cường quan hệ kinh tế. Năm 2010, TQ qua  mặt Đức, trở thành đối tác thương mại lớn nhất của Nga, với gần 90 tỉ USD/năm, một con số đáng kể trong năm nay, trong khi chuyện làm ăn Nga với châu Âu “thu lại rất nhỏ”.

“Chiến dịch trừng phạt kinh tế đối với Nga và sức ép chính trị đang cắt Nga khỏi phương tây và đẩy Nga đến gần hơn với TQ, quốc gia mà Nga nhận định là nơi để họ thay công nghệ phương tây và tiền Mỹ ”, theo ông Sergei Rogov, lãnh đạo Viện nghiên cứu Mỹ - Canada ở Moscow.

Bà Masha Lipman thuộc Hội đồng quan hệ đối ngoại châu Âu, nói Nga xem trọng việc “xoay trục về TQ” và “các nhà bình luận xem sự chuyển đổi này là một thỏa thuận đã rồi, khó thể lật ngược lại”.

Hai ông Putin - Obama sẽ chạm mặt nhau hai lần trong tuần này, đầu tiên ở APEC Bắc Kinh, rồi cuộc họp thượng đỉnh G20 ở Brisbane (Úc). Ông Obama đang hy vọng thúc đẩy được thỏa thuận thương mại Đối tác liên Thái Bình Dương (TPP).

Nhưng Nga -Trung biết rõ họ đã bị loại khỏi khối TPP này, và ông Putin nói khối ấy sẽ không hiệu quả nếu không có Nga và TQ.

Những vấn đề như vậy chỉ càng đẩy Nga nghiêng về TQ nhiều hơn, theo các quan chức Nga. Nếu Mỹ và châu Âu không còn là đối tác tin cậy dài hơi, thì TQ trở nên hấp dẫn hơn: “Chúng tôi tin họ và chúng tôi hy vọng TQ cũng sẽ tin cậy chúng tôi”, đại sứ Nga Kislyak tại Bắc Kinh kết luận”.

Trần Trí (theo New York Times)