Đã đến lúc đưa ra một cái giá cho
những hành động sai trái ở Biển Đông
Nguồn: Patrick Cronin, “
How
to Deal with Chinese Assertiveness: It’s Time to Impose Costs“,
The National Interest, 4/12/2014.
Biên dịch: Hương Trà |
Hiệu đính:
Minh Ngọc
Bất kỳ hành động sai trái nào cũng phải trả
giá. Đó là lý do Mỹ và các nước đồng minh, đối tác
cần xem xét chiến lược áp đặt cái giá phải trả đối
với những hành động hung hăng của Trung Quốc ở Biển
Đông.
Việc Trung Quốc lại nổi lên là
một quốc gia giàu có và đầy sức mạnh là một thực
tế. Trong những thập kỷ gần đây, sự trỗi dậy mạnh
mẽ của nước này là chưa từng thấy, từ nền kinh tế
đứng thứ 10 thế giới vào năm 1990 vươn lên xếp vị
trí thứ 6 vào năm 2001, và trở thành nền kinh tế lớn
thứ 2 thế giới vào năm 2010. Theo Quỹ Tiền tệ Quốc tế
(International Monetary Fund – IMF),
Trung
Quốc hiện đã vượt Mỹ tính theo sức mua tương đương.
Với cách tính trên, nền kinh tế của Trung Quốc đã bằng
một nửa quy mô nền kinh tế của Mỹ cách đây một thập
kỷ. Và quỹ đạo phát triển này đang định hình những
giả thiết về tương lai cán cân quyền lực và trật tự
của khu vực Ấn Độ – Thái Bình Dương. Tăng trưởng
sụt giảm gần đây của Trung Quốc và những nghi vấn
đặt ra về sự ổn định trong tương lai của nước này
vẫn chưa làm thay đổi đa số nhận thức về chiều
hướng phát triển của Trung Quốc.
Sự hội nhập sâu rộng của Trung Quốc vào nền kinh
tế khu vực và toàn cầu càng làm lộ rõ những khó khăn
trong việc gây sức ép đối với Trung Quốc khi nước này
vi phạm các nguyên tắc và chuẩn mực quốc tế. Vấn đề
cơ sở hạ tầng là một ví dụ. Cơ sở hạ tầng sẽ
dần tái định hình các kết nối kinh tế và an ninh chiến
lược của thế kỷ XXI, và năng lực cơ sở hạ tầng
của Trung Quốc gần đây đã cho thấy ưu thế vượt trội
của nước này. Trong bài phát biểu khai mạc diễn đàn
Hợp tác Kinh tế Châu Á-Thái Bình Dương (Asia-Pacific
Economic Cooperation – APEC), Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận
Bình đã tuyên bố về dự án xây dựng tuyến đường,
theo đó Trung Quốc sẽ đầu tư khoảng 1.250 tỷ USD ra
nước ngoài trong vòng 1 thập kỷ tới, và chi 40 tỷ USD
để tái thiết Con đường Tơ lụa cũ trên bộ đồng
thời tiến hành xây dựng Con đường Tơ lụa Mới trên
Biển. Trước đó, Trung Quốc cũng đã đưa ra đề xuất
về việc thành lập Ngân hàng Đầu tư Cơ sở Hạ tầng
Châu Á với số vốn ban đầu trị giá 50 tỷ USD. Giống
như Ngân hàng Phát triển Mới (trước đây gọi là Ngân
hàng Phát triển BRICS), các kế hoạch trên đang làm suy
yếu hệ thống kinh tế quốc tế Bretton Woods với các tổ
chức quản lý lỏng lẻo. Như Bộ trưởng Thương mại Ấn
Độ Nirmala Sitharaman đã tuyên bố gần đây tại một hội
nghị, “Nếu các thể chế của hệ thống Bretton Woods
không thể cung cấp tài chính để hỗ trợ phát triển cơ
sở hạ tầng cho các nền kinh tế mới nổi, thì chúng
tôi sẽ phải tìm các giải pháp thay thế khác.”
Trung Quốc đang lấp đầy khoảng trống quyền lực
trong lĩnh vực cung cấp vốn phát triển cơ sở hạ tầng.
Thay vì phản đối theo bản năng và trông chờ các nước
bạn bè như Indonesia, Ấn Độ, hay các nước khác quay mặt
với cơ hội trên, biện pháp tốt hơn cho nước Mỹ là
cố gắng tạo ra các cơ hội mới thông qua những thể
chế hiện hành. Nước này cũng cần củng cố lại các
thể chế kinh tế hiện tại như IMF, Ngân hàng Thế giới
và Ngân hàng Phát triển Châu Á, đồng thời đảm bảo
rằng bất kỳ thế chể mới nào ra đời cũng phải tuân
thủ các nguyên tắc minh bạch và đã được thống nhất.
Khó khăn của việc Xây dựng Lòng tin
Theo quan điểm của một số nhà phân tích, mối quan hệ
Trung-Mỹ nên tập trung vào việc xây dựng lòng tin. Bàn
về lòng tin không giống với việc tăng cường lòng tin.
Ngay cả các biện pháp xây dựng lòng tin
(Confidence-building measures – CBMs) với mục tiêu giảm bớt
căng thẳng quân sự cũng không bảo đảm sẽ làm dịu đi
những căng thẳng như vậy.
Có thể lấy cuộc gặp thượng đỉnh bên lề hội
nghị APEC năm 2014 giữa Chủ tịch Tập Cận Bình và Tổng
thống Barack Obama làm ví dụ minh họa. Cuộc gặp diễn ra
trong không khí thân mật, nhưng không có bất kỳ thay đổi
thực chất nào trong vấn đề lãnh thổ và chủ quyền,
cũng như các vấn đề an ninh phức tạp nhất đang chi
phối cuộc cạnh tranh chiến lược ở Châu Á-Thái Bình
Dương. Trung Quốc không đưa ra bất kỳ cam kết nào cụ
thể hay đồng ý ràng buộc với điều gì. Dù thiếu các
biện pháp mang tính thực chất nhưng Mỹ đã nhân nhượng
bằng việc cải thiện mối quan hệ quân sự song phương.
Có hai biện pháp xây dựng lòng tin đang nhận được rất
nhiều sự quan tâm của báo giới, nhưng cùng lắm đây
cũng chỉ là các khuôn khổ để từ đó hai bên có thể
xây đắp thêm, chứ không phải là những thỏa thuận
mới. Biện pháp xây dựng lòng tin về Các Quy tắc Hành
xử An toàn khi Va chạm trên Biển và trên Không tại thời
điểm này sẽ mở ra các đối thoại quốc phòng về
phòng tránh va chạm giữa các tàu trên mặt nước,
nhưng hai bên đã không cam kết thêm bất cứ điều gì
ngoài những gì đang bị ràng buộc bởi các hiệp ước
quốc tế hiện hành. Tất nhiên theo thời gian, khi các
cuộc đối thoại này ngày một tiến triển và các phụ
lục mới được thêm vào, có lẽ đây sẽ là nền tảng
để hai bên dự đoán tốt hơn các hoạt động quân sự
của nhau. CBM còn lại về việc Thông báo Các Hoạt động
Quân sự Lớn mang tính khuyến khích nhiều hơn là định
hướng, và khả năng để nó tạo ra chuyển biến chiến
lược quan trọng là hoàn toàn không rõ ràng. Điều tốt
nhất có thể đạt được qua hai biện pháp xây dựng
lòng tin ở trên là tạo dựng cơ sở cho hợp tác trong
tương lai. Điều này cũng giống như việc kêu gọi các
bên sớm tiến tới hoàn tất một Bộ Quy tắc Ứng xử ở
Biển Đông, ngay cả khi Trung Quốc đang tiếp tục xây
dựng các đảo nhân tạo và các căn cứ quân sự trên
các thực thể ngập nước ở Biển Đông.
Gần đây tại Trung tâm An ninh Mỹ Mới, chúng tôi đã
đón tiếp một phái đoàn các sĩ quan và chuyên gia phân
tích đến từ Đại học Quốc phòng của Quân Giải phóng
Nhân dân Trung Quốc. Thừa nhận rằng vẫn chưa có nhiều
việc làm thực chất để giảm bớt các căng thẳng trên
biển, các khách mời Trung Quốc đã đề nghị chúng tôi
đưa ra một danh sách các bước đi thiết thực mà Trung
Quốc có thể triển khai nhằm giảm thiểu nguy cơ leo
thang căng thẳng ở Biển Đông và Biển Hoa Đông. Chúng
tôi đã đề xuất với họ một số ý tưởng cụ thể –
từ việc làm rõ yêu sách đường 9 đoạn, đưa lực
lượng cảnh sát biển, bên cạnh lực lượng hải quân,
vào các cuộc thảo luận về tránh va chạm trên biển, ký
kết một bộ quy tắc ứng xử mang tính ràng buộc, và
tránh thực hiện các hành động nguy hiểm xung quanh tàu
và máy bay của Mỹ trong Vùng đặc quyền kinh tế của
họ. Phía Trung Quốc đã trả lời rằng: “Không, hãy đề
xuất những gì thực tế mà chúng tôi có thể làm.”
Điều này cho thấy thật khó để chối bỏ suy nghĩ rằng
Trung Quốc chỉ muốn thể hiện hình ảnh trỗi dậy hòa
bình, chứ không phải việc làm trên thực tế. Trung Quốc
không muốn đối đầu với Mỹ, nhưng sẵn sàng lợi dụng
sự do dự và thiếu quyết đoán của nước Mỹ. Trung
Quốc muốn một “mối quan hệ cường quốc kiểu mới”
với Mỹ để buộc Mỹ thừa nhận các lợi ích cốt lõi
của Trung Quốc, đứng trên cả lợi ích của các nước
láng giềng – mặc dù khi nói đến việc xác định các
lợi ích biển của mình Trung Quốc dường như đang mong
muốn bành trướng, từ kiểm soát các vùng biển gần tới
các tuyến giao thương biển trên phạm vi toàn cầu.
Thích ứng với Trung Quốc, Chứ Không phải Dung
dưỡng những Hành vi Sai trái
Nước Mỹ phải thích ứng với một Trung Quốc đang
trỗi dậy, nhưng chúng ta không thể dung dưỡng lối hành
xử thiếu thận trọng và thậm chí là hung hăng. Việc
Trung Quốc ngày càng giàu có là một thực tế, cũng giống
như việc nước này đang triển khai mô hình cưỡng ép
trên biển. Trung Quốc đãsử dụng các ưu thế sức mạnh
để ép buộc các nước láng giềng với mục tiêu thống
trị khu vực. Thựcvậy, nước này gần đây đã triển
khai mô hình “cưỡng ép tinh vi” tại các vùng biển
Châu Á. Bên cạnh việc tham gia vào các cuộc thảo luận
kéo dài về một bộ quy tắc ứng xử mang tính ràng buộc
haycác biện pháp mới để xây dựng lòng tin, Trung Quốc
sử dụng một cách hệ thống các công cụ sức mạnh về
ngoại giao nhân dân, pháp lý, và tâm lý để vẽ lại các
đường ranh giới hiện nay. Nhìnchung, Trung Quốc đang từng
bước thực hiện tham vọng này với chiến thuật cắt
lát salami (hay còn gọi là “tằm ăn rỗi” – ND) –
chiến thuật ít gây leo thang căng thẳng hoặc kích động
phản ứng mạnh mẽ. Với lực lượng cảnh sát biển,
chấp pháp và bán quân vượt trội so với các nước láng
giềng về cả chất lượng và quy mô, Trung Quốc tương
đối dễ dàng thực thi yêu sách đối với những vùng
biển thường có tranh chấp này.
Mục tiêu của Trung Quốc là duy trì sự hiện diện
mạnh mẽ trên biển với một lực lượng quân sự tối
thiểu. Tuy nhiên, việc nước này triển khai lực lượng
cảnh sát biển, cơ quan chấp pháp và các lực lượng
khác với mô hình quyết đoán hơn đã khiến các nước
rất lo lắng và quan ngại. Một Trung Quốc vượt trội về
sức mạnh kinh tế lẫn quân sự với quyết tâm thực
hiện tham vọng bằng hành động cưỡng ép, nếu thấy
cần thiết, thực sự là vấn đề đối với các quốc
gia trong khu vực, vốn nghiêng về cách tiếp cận hợp tác
mang tính toàn diện, dựa trên luật pháp.
Từ việc tuần tra liên tục các vùng biển liền kề
và vùng lãnh hải của Quần đảo Senkaku/ Điếu Ngư đến
tuyên bố Vùng nhận diện Phòng không (Air Defense
Identification Zone – ADIZ) cuối tháng11/2013, các tàu và máy
bay Trung Quốc đang gia tăng nguy cơ xảy ra những vụ va
chạm với Nhật Bản và Mỹ ở Biển Hoa Đông. Trong 2 vụ
việc xảy ra vào đầu năm 2014, máy bay SU-27 của Trung
Quốc đã tiếp cận máy bay do thám của Nhật Bản ở cự
ly chỉ 30 mét. Tương tự như vậy ở Biển Đông, Trung
Quốc áp dụng “chiến lược cải bắp” ở Bãi cạn
Scarborough, Quần đảo Trường Sa vàQuần đảo Hoàng Sa để
mở rộng sự hiện diện trên biển của mình. Những bức
ảnh chụp vào tháng 3 cho thấy Trung Quốc đang tiến hành
hoạt động cải tạo đất ở Đá Gạc Ma thuộc Quần
đảo Trường Sa, cũng như các khu vực khác nhau của Biển
Đông, nhằm mục đích tăng cường khả năng triển khai
sức mạnh, đồng thời củng cố các yêu sách pháp lý
của nước này. Hải quân Việt Nam và Trung Quốc từng
giao tranh tại Đá Gạc Ma vào tháng 3 năm 1988 khiến hơn
70 người Việt Nam hy sinh.
Dù không phải chỉ mình Trung Quốc tìm cách thúc đẩy
các yêu sách chủ quyền và quyền lợi biển,nhưng duy
nhất cách hành xử của nước này đặc biệt mang tính
chất leo thang. Đó là lý do tại saotại Đối thoại
Shangri-La ở Singapore, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Chuck
Hagel đích danh chỉ trích”các hành động đơn phương,
gây mất ổn định” của Trung Quốc với các nước láng
giềng ven biển.Việc Trung Quốc hạ đặt giàn khoan trong
vùng biển tranh chấp ngoài khơi Việt Nam vào tháng 5 năm
2014, sau nhiều tháng triển khai chính sách ngoại giao đồng
bộ để cải thiện quan hệ giữa Bắc Kinh và Hà Nội,
thực sự khiến nhiều nhiều nước ở khu vực cảm thấy
rất khó hiểu. Hành động trên không chỉ nhắc nhở về
sự kiện năm 1974, Trung Quốc đơn phương dùng vũ lực
chiếm đoạt Quần đảo Hoàng Sa ở một thời điểm mà
Việt Nam đang rất yếu, mà còn làm rõ mức độ quyết
đoán màTrung Quốc sẵn sàng áp dụng hiện nay. Trong vụ
việc giàn khoan HD-981, khi Việt Nam cố gắng đáp trả
bằng cách cân bằng với số lượng tàu mà Trung Quốc
triển khai xung quanh giàn khoan, Trung Quốc đều phản ứng
bằng cách gia tăng số lượng, chủng loại cũng như chiến
thuật của cáctàu.
Các nhà nghiên cứu tại Đại học Quốc phòng Mỹ đã
thống kê hơn 1.200 hoạt động quân sự, bán quân sự,
pháp lý, kinh tế, ngoại giao và quản lý hành chính mà
các bên yêu sách ở Biển Đông đã thực hiện từ năm
1995 tới năm 2013. Ngay cả dựa trên số liệu chưa được
phân loại, Tiến sĩ Christopher Yung và Patrick McNulty cho
rằng hành động của Trung Quốc đã gia tăng đáng kể
mức độ quyết đoán kể từ năm 2009. Trong số 1.200 hoạt
động kể trên, Trung Quốc chiếm khoảng 55%, với
mức độ quyết đoán của các động thái tăng vọt từ
năm 2009. Các hoạt động quân sự và bán quân sự của
nước này cũng đi theo xu hướng tương tự. Người ta dễ
dàng nhận thấy Trung Quốc đã tăng nhanh các hoạt động
quân sự quyết đoán ở Biển Đông trong vài năm qua, với
62 hoạt động chỉ riêng trong năm 2012. Một thống kê đã
phân loại và đầy đủ hơn sẽ cho chúng ta thấy kết
quả tương tự, thậm chí còn cho thấy nhiều hành động
quyết đoán hơn của Trung Quốc.
Điều mà các quốc gia lo lắng không hẳn là sức mạnh
đang tăng lên của Trung Quốc mà chính là cách mà Trung
Quốc sẽ sử dụng sức mạnh này. Trung Quốc tuyên bố
yêu sách đường chín đoạn ở Biển Đông không dựa
trên cơ sở luật pháp đương đại, triển khai giàn khoan
nước sâu vào vùng biển tranh chấp gần Quần đảo Hoàng
Sa – và sau đó sử dụng chiến thuật đâm va và triển
khai tàuchiến của hải quân bảo vệ khu vực hiện diện
giàn khoan bất hợp pháp, chiếm đoạt Bãi cạnScarborough
từ tay Philippines, cải tạo các thực thể ngập nước
thành các đảo nhân tạo có khả năngtrở thành căn cứ
quân sự, đơn phương thiết lập Vùng Nhận diện Phòng
không ở Biển Hoa Đông như thể một lời hăm dọa, và
hành xử nguy hiểm với các tàu và máy bay – tất cả
những điều này cùng những hành động khác được xem
là một phần trong mô hình cưỡng ép ngày càng tăng mà
Trung Quốc đâng thực hiện ở các vùng biển Châu Á, đặc
biệt ở Biển Đông và Biển Hoa Đông. Điều này khiến
người ta lo ngại rằng Trung Quốc sẽ tiến hành thêm
nhiều hoạt động đơn phương để thay đổi nguyên trạng
ở các vùng biển, vùng trời và đất liền xung quanh khu
vực ngoại vi của nước này. Ấn Độ hiểu rõ rằng các
bước đi của Trung Quốc không chỉ giới hạn ở các
vùng biển, mà còn ở tất cảkhu vực mà Trung Quốc tin
rằng mình có lợi thế hoặc những nơi Bắc Kinh có thể
thử nghiệm và tìm thấy cơ hội để triển khai năng lực
mới và khôi phục những nỗi oán hận lâu nay của nước
này.
Các hoạt động ngoại giao tại những cuộc họp thượng
đỉnh giúp củng cố sự trỗi dậy không thể thay đổi
của Trung Quốc. Xét ở khía cạnh này, một số lời nói
của Trung Quốc có thể có giá trị tượng trưng. Chắc
chắn chính sách đối ngoại của ông Tập nhằm mục tiêu
bảo vệ 3 lợi ích cốt lõi của Trung Quốc: Đảng Cộng
sản Trung Quốc và quyền cai trị của Đảng; chủ quyền
lãnh thổ và sự phát triển kinh tế. Những gì mà các
tuyên bố tránh đề cập là cách thức cứng rắn mà một
Trung Quốc mạnh mẽ và mang đậm màu sắc dân tộc chủ
nghĩa đang theo đuổi 3 mục tiêu trên. Ví dụ, trong một
bài phát biểu vào tháng 10 năm 2013, Chủ tịch Tập Cận
Bình tuyên bố rằng sẽ nỗ lực hết sức giúp Trung Quốc
hiện thực hóa “các mục tiêu thế kỷ” trở thành một
quốc gia thịnh vượng và hùng mạnh tương ứng vào các
năm 2020 và 2050. Cụ thể, ông Tập cam kết Trung Quốc sẽ
tăng gấp đôi chỉ sốGDP và thu nhập bình quân đầu
người vào năm 2021, tròn 100 năm thành lập Đảng Cộng
sản Trung Quốc, và hoàn thành “công cuộc phục hưng vĩ
đại của dân tộc Trung Hoa” vào dịp kỷ niệmmột trăm
năm ngày thành lập nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa vào
năm 1949.
Tuy nhiên, thứ ít được công khai hơn chính là ý định
và tham vọng ngày càng lớn của ông Tập vàcác lãnh đạo
khác của Trung Quốc về sức mạnh quân sự. Mặc dù ông
Tập từng tuyên bố “người Trung Quốc không có gen xâm
lược hoặc bá quyền trong máu họ,” nhưng những ý định
tương lai của Trung Quốc có thể thay đổi khi sức mạnh
của nước này tăng lên. Dĩ nhiên các nước bên ngoài
thường diễn giải hành động của Trung Quốc dưới con
mắt ít khoan dung và có tính đe dọa nhiều hơn. Đầu
tiên, họ cho rằng các hành động của Trung Quốc là nhằm
đạt được mục tiêu thống trị khu vực trong tương lai
gần và đảm bảo Trung Quốc có thể đáp trả và ngăn
chặn các hoạt động can thiệp vào năm 2020. Điều này
bao gồm không chỉ giới hạn trong việc làm nản chí và
cản trở Mỹ hỗ trợ Đài Loan trong trường hợp xảy
một cuộc khủng hoảng giữa hai bờ eo biển. Dưới sự
lãnh đạo của ông Tập, Trung Quốc tìm cách đạt được
mục tiêu này bằng cách tận dụng tất cả các ưu thế
sức mạnh – cải thiện năng lực chống tiếp cận và
chống can thiệp, kết hợp với hoạt động tuyên
truyền,đấu tranh pháp lý và các công cụ kinh tế. Thứ
hai, khu vực thường coi tham vọng của Trung Quốc làmột
nỗ lực hướng tới ngôi vị bá quyền ở Châu Á-Thái
Bình Dương vào giữa thế kỷ. Mục tiêu nàymơ hồ hơn
nhiều và liên quan đến học thuyết vẫn chưa định hình
là hiện thực hóa “Giấc mơ TrungHoa”.
Những Hành động Sai trái đều phải Chịu Hậu
quả
Bất kỳ hành động sai trái nào cũng phải trả giá.
Đó là lý do Mỹ và các nước đồng minh, đối tác cần
xem xét chiến lược áp đặt cái giá phải trả. Điều
này đòi hỏi đi vượt ra ngoài khuôn khổ các khái niệm
thông thường về răn đe để hướng tới các khái niệm
khuyên răn và bắt buộc – những cách thức làm tăng
thêm cái giá phải trả cho lối hành xử quyết đoán và
khuyến khích hợp tác. Cái giá mà khu vực thường dựa
vào là hậu quả về mặt danh tiếng. Chúng ta sử dụng
các diễn đàn ngoại giao như Diễn đàn ASEAN để bày tỏ
sự không tán thành chung. Không may là, cái giá về danh
tiếng không đủ mạnh để ngăn chặn một chiến lược
khôn ngoan để dần hiện thực hóa tham vọng chủ quyền.
Chúng ta cần đưa ra một cách tiếp cận toàn diện với
đủ các ưu thế sức mạnh để có thể trừng phạt hành
vi sai trái và tán thưởng lối hành xử đẹp. Nếu không
làm được điều này, chúng ta sẽ phải đối mặt với
ngày càng nhiều các hành vi cưỡng ép có tính toán của
Trung Quốc.
Quan điểm của Chính phủ Mỹ từ trước đến nay đã
khá nhất quán dưới sức ép và theo thời gian. Nói chung,
Mỹ tuân thủ nguyên tắc không đứng về bên nào trong
tranh chấp chủ quyền nhưng quan tâm đến cách hành xử
của các bên, phản đối mạnh mẽ việc đơn phương thay
đổi nguyên trạng thông qua hành vi cưỡng ép hoặc sử
dụng vũ lực, đồng thời tích cực ủng hộ việc giải
quyết hòa bình các tranh chấp dựa trên luật pháp quốc
tế. Gần đây, chính quyền Mỹ đã đưa ra những tuyên
bố mạnh mẽ hơn và sẵn sàng thể hiện sức mạnh một
cách có chọn lọc. Tuy nhiên, cách tiếp cận mang
tínhnguyên tắc trên đây thực sự không đem lại hiệu
quả.
Như vậy, câu hỏi mà những người chỉ thích đạt
được các thỏa thuận kiểu mẫu số chung nhỏ nhất
không trả lời được đó là: Hậu quả sẽ là gì nếu
cứ để các hành vi sai trái không bị trừng phạt? Cộng
đồng quốc tế cần làm gì với những nước có hành vi
khiêu khích và gây bất ổn trên biển? Một số người
cho rằng Trung Quốc đã tự tạo ra án phạt cho mình khi
đe dọa cả khu vực, nhưng họ đã không nhận ra một
thực tế rằng Trung Quốc đang tạo ra những hiện trạng
mới trên biển, đất liền vàbầu trời ở Biển Đông
và Biển Hoa Đông. Trong khi cần tránh những quan điểm
cực đoan gây leo thang xung đột hoặc không làm gì cả,
rõ ràng Mỹ và các đồng minh, đối tác cần phải suy
nghĩ một cách thấu đáo về một loạt các biện pháp
đối phó để có thể hình thành một chiến lược phối
hợp chống lại mô hình cưỡng ép của Trung Quốc.
Các Biện pháp để Áp đặt Giá Phải trả
Có ít nhất bốn biện pháp hoặc hành động đối phó
có thể tạo thành một phần của chiến lược trên.Chúng
ta có thể phân các biện pháp đối phó thành 2 loại:
quân sự hoặc phi quân sự. Biện phápquân sự liên quan
đến sự hiện diện, các hoạt động, sự hiện đại
hóa và các biện pháp khác nhằmkhai thác điểm yếu an
ninh của đối phương và xây dựng năng lực cho các đối
tác. Biện pháp phi quân sự bao gồm các biện pháp về
thông tin, ngoại giao và kinh tế. Các loại giá phải trả
phải lần lượt được đưa vào một chiến lược toàn
diện.
Về mặt quân sự, Mỹ đang thực hiện một số
biện pháp để cải thiện vị thế quân sự và sự hiện
diện lâu dài của nước này ở Châu Á-Thái Bình Dương.
Chính sách tái cân bằng của Mỹ dựa trên nền tảng của
sự hiện diện mạnh mẽ, phân bổ đồng đều về
mặt địa lý, bền bỉ trong quyết tâm chính trị là rất
quan trọng để chứng minh cam kết lâu dài của Mỹ đối
với việc bảo vệ các tài sản chung toàn cầu ở khu vực
Ấn Độ – Thái Bình Dương.
Kể từ khi Philippines đóng cửa các căn cứ Mỹ ở
nước này vào đầu những năm 1990, Singapore trở thành
trung tâm hậu cần rất quan trọng đối với Hải quân
Mỹ. Gần đây, Singapore đã gợi ý cho phép Hải quân Mỹ
đồn trú bốn tàu chiến đấu ven biển ở nước này.
Chiếc tàu thứ 2 trong số những tàu chiến này sẽ sớm
được triển khai tới Singapore. Là một phần trong kế
hoạch mới nhất nhằm tái bố trí lực lượng Mỹ ở
Nhật Bản, hai nước đang cải thiện năng lực phối hợp
tác chiến và năng lực xây dựng các căn cứ chung cũng
đồng thời cố gắng giảm thiểu sự hiện diện của
quân đội Mỹ ở Okinawa để tăng thêm sự ổn định
chính trị cho việc duy trì căn cứ của Mỹ tại đây.
Chính quyền Abe cũngđang thúc đẩy kế hoạch di dời Căn
cứ không quân Futenma của Thủy quân lục chiến Mỹ, kết
quả làMỹ sẽ rút khoảng 9.000 lính thủy đánh bộ khỏi
Nhật Bản và chuyển 5.000 lính trong số này tớiGuam. Tuy
nhiên, kết quả cuộc bầu cử mới đây ở Okinawa có thể
sẽ tạo ra những phức tạp mớitrong kế hoạch di dời
căn cứ không quân Futenma.
Năm 2015, người ta hy vọng Mỹ sẽ công bố thêm về
tiến độ cũng như phạm vi của kế hoạch tăng cường
hiện diện quân sự tại Guam. Trong một thập kỷ vừa
qua, Mỹ đã triển khai các máy bay ném bom hiện đại và
ba tàu ngầm đến Guam, thậm chí việc này còn diễn ra
trước tuyên bố năm 2011 về kế hoạch dịch chuyển lực
lượng hải quân và không quân ở Châu Á-Thái Bình Dương.
Với tuyên bố trên, Mỹ quyết định phân bổ lại lực
lượng hải quân và không quân giữa Thái Bình Dương và
Đại Tây Dương, ưu tiên khí tài và nguồn lực hơn cho
khu vực Thái Bình Dương theo tỷ lệ 60:40, thay vì tỷ lệ
50:50 như trước đây. Tất nhiên, đây có thể là một
phần trong tổng thể cơ cấu lực lượng nhỏ hơn,đòi
hỏi Mỹ phải duy trì căn cứ ở nước ngoài cũng như
đẩy mạnh hợp tác với các nước đồng minh và đối
tác. Một Quốc hội mới do đảng Cộng hòa kiểm soát có
thể sẽ phối hợp tốt với chính quyền để kết thúc
chương trình bảo lưu ngân sách, qua đó giảm bớt áp lực
của việc cắt giảm ngân sách quốc phòng của nước
này.
Tại Philippines, Mỹ đã đàm phán về thỏa thuận tăng
cường hợp tác quốc phòng, qua đó hình thànhmột khuôn
khổ pháp lý cho sự hiện diện luân phiên của quân đội
Mỹ cũng như các hợp tác quốc phòng tăng cường khác.
Một loạt lựa chọn được đưa ra, bao gồm bố trí
trang thiết bị, hỗ trợ nâng cấp một cơ sở hải quân
mới ở Palawan hướng ra Biển Đông, và triển khai luân
phiên một phi đội máy bay tới Philippines thông qua các
nhiệm vụ huấn luyện và diễn tập thường xuyên.
Đồng minh của Mỹ là Úc cũng đồng ý cho Mỹ triển
khai 2.500 lính thủy đánh bộ trên cơ sở luân phiên tới
căn cứ Darwin ở miền bắc nước này. Lực lượng luân
phiên này cho phép thực hiện nhiều hơn các hoạt động
huấn luyện đổ bộ song phương và đa phương, đặc biệt
là, hoạt động huấn luyện trên không tại Căn cứ Không
quân Bradshaw. Ngoài ra, chính phủ Úc dưới thời Thủ
tướng Tony Abbott cũng khá quan tâm đến việc nghiên cứu
những hình thức hợp tác mới trong tương lai, baogồm khả
năng cho phép hải quân Mỹ sử dụng căn cứ HMAS Stirling,
gần thành phố Perth, làm cảng nhà hoặc để Mỹ sử
dụng quần đảo Cocos của Úc để tiến hành các nhiệm
vụ tình báo, giám sát vàdo thám bằng thiết bị bay không
người lái. Những ý tưởng trên – cùng hình thức hợp
tác ba bên trên biển giữa Nhật Bản, Úc và Mỹ hay giữa
Úc, Ấn Độ và Mỹ, có thể sẽ được nêu rõ trong sách
trắng quốc phòng mới của chính quyền Abbott dự định
công bố vào nửa đầu năm 2015.
Biện pháp áp đặt giá phải trả thứ hai đối với
các hành vi sai trái, ngoài ra còn giúp củng cố các lựa
chọn quân sự, đó là tiến hành thêm nhiều hoạt động
quân sự với các nước đối tác. Mỹ đã thực
hiệnđiều này khá tốt và hiện tại cần tăng thêm các
cuộc tập trận với không chỉ các nước đồng minh như
Nhật Bản, Hàn Quốc, Philippines, Thái Lan (cần nhìn xa hơn
cuộc khủng hoảng chính trị hiện nay ởThái Lan) và Úc,
mà còn với cả các đối tác mới như Việt Nam, Malaysia,
Indonesia và Ấn Độ. Mỹ cũng từng phô diễn sức mạnh,
như sau khi Trung Quốc tuyên bố thiết lập ADIZ ở Biển
Hoa Đông vào tháng 11 năm 2013, Mỹ đã triển khai máy bay
ném bom B-52 bay qua khu vực này, hay trong cuộc đối đầu
giữa Trung Quốc và Philippines ở Bãi cạn Scarborough năm
2012, Mỹ cũng đã điều động một tàu ngầm tới Manila.
Biện pháp áp đặt giá phải trả thứ ba, đồng
thời giúp chuẩn bị ngăn chặn các hành vi cưỡng ép
trên biển, đó là khai thác điểm yếu và dễ bị tổn
thương của quốc gia khiêu khích để gây ra một cái giá
về quân sự. Cách tiếp cận này liên quan đến việc
hiện đại hóa quân sự hoặc các bước đi khác để
làmlộ rõ điểm yếu an ninh của đối phương. Một số
điểm yếu khiến Trung Quốc dễ bị tổn thương đó là
nước này chưa thể kiểm soát các eo biển hẹp, bị đe
dọa bởi năng lực tác chiến chống ngầm vượt trội
của Mỹ, và phải tập trung dàn trải vào nhiều khu vực
địa lý.
Với điểm yếu tương đối của Trung Quốc trong năng
lực tác chiến chống ngầm, Mỹ và các nướcđồng minh,
đối tác có thể đầu tư nhiều hơn nữa vào hoạt động
của tàu ngầm, và trong dài hạn làmua sắm tàu ngầm,
buộc Trung Quốc phải tập trung nhiều nguồn lực hơn để
khắc phục điểm yếu này. Một cách khác để khai thác
những điểm yếu của PLA là tạo ra những mối đe dọa
về tên lửa và các mối đe dọa bất đối xứng khác,
dù Trung Quốc đã đầu tư vào xây dựng các hệ thống
tạo ra cái được gọi là năng lực chống tiếp cận và
chống can thiệp. Quân đội Trung Quốc rõ ràng coi tên lửa
hành trình, bên cạnh các chương trình tên lửa đạn đạo
chống tàu, là công cụ phòng thủ hiệu quả để buộc
quân đội Mỹ phải tránh xa các vùng biển của nước
này. Nhưng nếu Mỹ thay thế các đầu đạn tên lửa hiện
nay và trang bị những thiết bị mang nhiều đầu đạn tự
dẫn cho máy bay không người lái,thì đây sẽ là mối đe
dọa rất lớn đối với các lực lượng của Trung Quốc,
buộc nước này phải đầu tư nhiều hơn cho năng lực
phòng không và phòng thủ tên lửa trên đất liền và
trên biển. Tương tự nhưvậy, các khái niệm tác chiến
Không-Biển của Mỹ có khả năng buộc Trung Quốc phải
tập trung vào năng lực ngăn chặn ngay cả khi khái niệm
này chưa được chứng thực, thông qua hay triển khai. Tất
nhiên, các biện pháp trên không phải không có rủi ro và
không gây tổn thất cho Mỹ, dù đối với uy tíncủa Mỹ
với tư cách là người ủng hộ việc giải quyết hòa
bình tranh chấp hay đối với nguy cơ leo thang xung đột.
Thông thường về mặt chính trị, rất dễ để các
nhà lãnh đạo nói tuyên bố không khoan nhượng đối với
việc sử dụng vũ lực. Đó là lý do tại sao những thách
thức “vùng xám” như chiến thuật cưỡng éptrên biển
rất khó để đối phó: Bởi chiến thuật này ít khi tạo
nên một tình huống rõ rệt đòi hỏi các bên phải đưa
ra một phản ứng dứt khoát. Bản Hướng dẫn quốc phòng
mới của Nhật Bản kêu gọi cácphản ứng “thông suốt”
của toàn bộ chính phủ trước các vụ việc như vậy;
Thủ tướng Hàn Quốc Chung Hong-won gần đây nói về “xiết
chặt tối đa an ninh biển” để ngăn chặn các hành động
khiêu khích trong tương lai của Bắc Triều Tiên; và Bộ
trưởng Quốc phòng Ấn Độ Manohar Parrikar kêu gọicuộc
chiến không khoan nhượng với chủ nghĩa khủng bố cho
thấy đôi rằng đôi lúc người ta có thể làm rơi một
cái ly, nhưng họ không bao giờ đánh rơi một đứa trẻ.
Nhưng, có lẽ bản chất của những thách thức ở cường
độ thấp và trái với mô thức thông thường này khiến
người ta không thể xem như trường hợp của những đứa
trẻ. Và rồi đến một lúc nào đó bạn sẽ dần bị
lấn át là mối lo ngại chính của Lực lượng Tuần
duyên Nhật Bản quy mô hạn chế nhưng tinh nhuệ.
Biện pháp áp đặt cái giá phải trả thứ tư về
quân sự, ít nhất là gián tiếp, đó là tăng cường năng
lựccho các nước đồng minh và đối tác để họ tự
giúp chính mình. Điều này có thể thực hiện dưới
hình thức đối thoại chiến lược sâu rộng hơn, chuyển
giao nghiệp vụ chuyên môn và đào tạo, đặc biệt là
trang bị các loại khí tài và thiết bị. Cách thức này
có thể áp dụng đặc biệt với những nước bị áp đảo
về sức mạnh so với lực lượng quân sự, cảnh sát
biển, chấp pháp ngày càng lớn và hiện đại của Trung
Quốc. Việc Mỹ chuyển giao cho Philippines một số tàu
tuần duyên cũ, và Manila đã biên chế những tàu này vào
lực lượng hải quân khiêm tốn của mình, là ví dụ
điển hình cho phương thức này; tương tự như vậy Nhật
Bản đã đề nghị cung cấp một số tàu tuần tra cho
Philippines và Việt Nam đểhai nước có thể tăng cường
năng lực bảo vệ bờ biển. Vì Nhật Bản tài trợ những
hoạt động này trên danh nghĩa hỗ trợ trực tiếp nước
ngoài mang tính chiến lược, người ta có thể coi đây
vừa là công cụ kinh tế vừa là công cụ quân sự để
gián tiếp áp đặt một cái giá cho Trung Quốc khi hành xử
quyết đoán trên biển.
Một biện pháp khác để xây dựng năng lực cho các
đối tác, thể hiện qua việc chuyển giao tàu tuần tra
của Nhật Bản, là thúc đẩy mạng lưới đang mở rộng
về hợp tác an ninh nội khối-Châu Á. Theo đó,khi hải
quân của Việt Nam tiếp nhận sáu tàu ngầm diesel lớp
Kilo từ Nga, Nhật Bản, Úc và Ấn Độ có thể hỗ trợ
bằng việc chuyển giao nghiệp vụ chuyên môn và giúp đào
tạo kỹ năng sử dụng tàu ngầmcho Việt Nam. Xét trong
khu vực, Mỹ có thể hợp tác với các nước đồng minh
và đối tác phù hợp tạo ra một môi trường minh bạch
bằng cách hình thành một cơ chế tình báo, giám sát và
do thám(Intelligence, surveillance and reconnaissance – ISR) đưa
mọi hành động – từ các chiến thuật đâmva cho tới
hoạt động cải tạo đất ở các thực thể tranh chấp
hoặc sự di chuyển của giàn khoan trongcác vùng biển
tranh chấp – lên mạng internet. Cơ chế này có thể giúp
các nước chuẩn bị ứng phóvới thảm họa thiên nhiên,
đồng thời dễ dàng hợp tác và chia sẻ về tình hình
hoạt động chung. Ngay cả những nước đồng minh sở hữu
công nghệ cao và được trang bị tốt, như Nhật Bản,
cũng có thểhưởng lợi từ các chương trình đào tạo
thích hợp, như chương trình đào tạo gần đây của Lực
lượng Phòng vệ Mặt đất đối với hoạt động đổ
bộ.
Có rất nhiều công cụ chính sách để áp đặt cái
giá phải trả mà không liên quan trực tiếp đến sự
hiện diện, hoạt động và bố trí quân sự. Công cụ
phi quân sự để áp đặt cái giá phải trả chủ yếu về
mặt thông tin có thể phân loại như sau: áp đặt cái giả
phải về uy tín rất cụ thể (chẳng hạn thông qua cơ
chế ISR để công khai các hành động khiêu khích); tạo
một cơ chế chia sẻ thông tin cho các hoạt động liên
minh có thể có; và đóng góp tạo dựng một thông điệp
tích cực rằng mục đích chính trị của Mỹ và các nước
đồng minh không phải là xung đột và thậm chí không
phải đối đầu nếu điều này có thể tránh được.
Đúng hơn cần xác lập một ranh giới đỏ cho những hành
vi sai trái và thuyết phục các bên khác không đơn phương
thay đổi nguyên trạng bằng cưỡng ép hoặc vũ lực. Cứ
cho là hiện trạng vẫn chưa được xác định rõ, nhưng
với tư cách là cường quốc lớn nhất ở khu vực Đông
Nam Á, Trung Quốc phải có trách nhiệm thể hiện sự kiềm
chế và thúc đẩy các hợp tác. Ở Biển Hoa Đông,cả
Trung Quốc và Nhật Bản đều phải kiềm chế và chứng
minh sự ngôn khéo chính trị bằng các biện pháp xây dựng
lòng tin, tránh leo thang căng thẳng và hạn chế những
tính toán sai lầm.
Ở Biển Đông và toàn bộ khu vực Ấn Độ – Thái
Bình Dương, chúng ta cần xây dựng một bức tranhhoạt
động chung. Tôi đang đề cập đến việc phổ biến
thông tin rộng rãi hơn để thúc đẩy việc xây dựng một
bộ quy tắc ứng xử ở Biển Đông hay ở toàn khu vực.
Các vùng chung trên biển và trên không, có vai trò hết
sức quan trọng đối với nền kinh tế toàn cầu, đang bị
đe dọa. Việc truyền tải thông tin thành công phải giúp
đông đảo mọi người hiểu điều gì đang diễn ra ở
Biển Hoa Đông, Biển Đông và xa hơn thế nữa, bởi thậm
chí ngay một số nhà phân tích quốc phòng dày dạn kinh
nghiệm ở Mỹ đôi khi cũng không thể đánh giá được
những thay đổi nhỏ dần dần sẽ làm thay đổi hoàn
toàncán cân quyền lực và trật tự khu vực như thế
nào. Với từng rạn đá một, cả một trật tự cũng có
thểsụp đổ. Bên cạnh đó, hoạt động thông tin giúp
làm rõ cách Trung Quốc sử dụng một loạt các công cụ
chính sách toàn diện để mở rộng ảnh hưởng, cố gắng
triển khai ảnh hưởng này và kiểm soát hành chính đối
với cả hai vùng biển.
Tóm lại, chúng ta cần suy xét kỹ lưỡng về các điểm
mạnh và điểm yếu của Trung Quốc, xác địnhnhững lợi
thế tốt nhất của chúng ta, và sau đó triển khai các
chính sách tận dụng những ưu thế đó.Khi xem xét những
biện pháp này, chúng ta cần phải duy trì sự tương xứng
giữa các biện pháp áp dụng và những hành vi cưỡng ép,
đồng thời cần chú ý đến mục tiêu chính trị lớn
hơn đó là dung hòa một Trung Quốc đang trỗi dậy vào
một thể chế mở, dựa trên luật pháp. Ngoài việc không
nên tự lừa dối rằng sẽ không có rủi ro, không có lý
do gì mà chúng ta lại không tìm ra được biện pháp không
đối đầu để thuyết phục Trung Quốc tránh lối hành
xử thiếu thận trọng. Nhưng một điều có thể thấy
là: Những thách thức vùng xám ở Ấn Độ-Thái Bình
Dương không thể tự biến mất trong tương lai gần, và
càng không thể xảy ra nếu thiếu những hành động đáp
trả phù hợp đến từ các quốc gia có năng lực nhất
trong khu vực.
Patrick M. Cronin là Cố vấn cấp cao và Giám đốc
của Chương trình An ninh Châu Á-Thái Bình Dương tại
Trung tâm An ninh Mỹ Mới.
Nguồn: Nghiên
cứu Biển Đông
